Jak radzić sobie z trudnymi zachowaniami uczniów, w tym uczniów ze SPE?

Trudne zachowania uczniów, zwłaszcza tych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE), stanowią wyzwanie dla nauczycieli i wychowawców. Właściwa reakcja na takie zachowania oraz ich skuteczne minimalizowanie mogą znacząco poprawić jakość pracy w klasie oraz dobrostan uczniów.

1. Czym są trudne zachowania?

Trudne zachowania to wszelkie działania ucznia, które zakłócają proces dydaktyczny, utrudniają współpracę, powodują dyskomfort u innych uczniów i nauczycieli lub wpływają na bezpieczeństwo. Zachowanie trudne ma zawsze jakąś funkcję. Wśród nich wyróżniamy:

• Agresję fizyczną (uderzanie, popychanie, niszczenie przedmiotów),

• Agresję werbalną (krzyk, obraźliwe słowa, groźby),

• Autoagresję (samookaleczenia, uderzanie głową w ścianę, gryzienie siebie),

• Bunt i odmowę współpracy (ignorowanie poleceń, odmawianie udziału w zajęciach),

• Wycofanie społeczne (unikanie kontaktu, brak reakcji na pytania),

• Stereotypie ruchowe (np. machanie rękami, kołysanie się, ciągłe powtarzanie fraz bez znaczenia komunikacyjnego),

• Nagłe wybuchy emocjonalne (płacz, krzyk, frustracja bez widocznej przyczyny).

2. Przyczyny trudnych zachowań

Grafikę opracował Mateusz Łysek z grupy Belfry bazgrolą

Pobierz grafikę

Zachowania trudne mogą mieć różne źródła, często związane ze SPE ucznia:

• Trudności w komunikacji – brak umiejętności wyrażania emocji, potrzeb i myśli, pytania o ważne rzeczy, ale także dzielenie się tym co cieszy, boli, raduje,

• Przeciążenie sensoryczne – nadmierna ilość bodźców (hałas, światło, zapachy dotyk),

• Lęk, stres, niepokój i brak cierpliwości – niepewność związana z nowymi sytuacjami, testami, zmianami w harmonogramie, ekspresowe wykonanie zadań i nudzenie się, ale także niepokój wywołany ze zbyt duża ilością zadań

Wykorzystaj szablony i schematy- TUTAJ

• Deficyty w zakresie funkcjonowania społecznego – brak umiejętności odczytywania norm społecznych,

• Niezaspokojone potrzeby fizyczne – głód, zmęczenie, brak ruchu,

• Nieumiejętność radzenia sobie z emocjami – uczniowie mogą nie znać strategii regulacji emocjonalnej,

• Nieodpowiednie reakcje dorosłych – zbyt surowa dyscyplina lub brak konsekwencji.

• Zachowania ucieczkowe- to reakcje, w których osoba unika lub wycofuje się z sytuacji, która wydaje się dla niej trudna, stresująca lub niekomfortowa. Mogą objawiać się fizycznym oddaleniem, unikiem kontaktu wzrokowego, zmianą tematu rozmowy lub wycofaniem się z wykonywanego zadania.

• Dostęp do ulubionych przedmiotów- Trudne zachowanie związane z dostępem do ulubionych przedmiotów polega na wyrażaniu frustracji, złości lub nieodpowiednich reakcji w sytuacji, gdy osoba nie może otrzymać lub korzystać z pożądanej rzeczy. Może przejawiać się np. krzykiem, płaczem, uporem, a nawet agresją, jeśli przedmiot nie jest dostępny natychmiast lub zgodnie z jej oczekiwaniami.

• Brak dostosowań do wymagań edukacyjnych i niewłaściwe ocenianie- zadania są zbyt trudne, jest ich zbyt dużo, tempo pracy niedostosowane do potrzeb uczniów i nieadekwatnie dobraliśmy narzędzia sprawdzające poziom wiedzy i umiejętności.

O dostosowaniach przeczytasz TUTAJ

O ocenianiu uczniów ze SPE przeczytasz TUTAJ

3. Jak minimalizować bodźce wywołujące trudne zachowania?

Aby zapobiegać występowaniu trudnych zachowań, warto:

• Zapewnić przewidywalność – stosować stały harmonogram, sygnalizować zmiany,

• Dostosować środowisko – ograniczyć hałas, stworzyć przestrzeń do wyciszenia,

• Stosować komunikację wizualną – używać piktogramów, planów dnia,

• Nauczyć strategii samoregulacji – ćwiczyć techniki oddechowe, wprowadzić przerwy sensoryczne,

• Uwzględnić potrzeby sensoryczne – zapewnić uczniowi dostęp do np. gumy sensorycznej, piłek antystresowych,

• Wykorzystywać poczekajki- zająć wolny czas dodatkowymi, lubianymi przez ucznia zadaniami,

Wykorzystaj poczekajki- TUTAJ

• Motywować pozytywnie – chwalić dobre zachowania, zamiast skupiać się na błędach.

4. Jak reagować na trudne zachowania?

Gdy trudne zachowanie już się pojawi, ważne jest, aby:

• Zachować spokój – dorosły powinien być opanowany, aby nie eskalować sytuacji,

• Nie wdawać się w konfrontację – unikać długich dyskusji, szczególnie gdy uczeń jest rozemocjonowany,

• Stosować techniki deeskalacji – np. spokojny ton głosu, ograniczenie liczby bodźców,

• Zapewnić uczniowi przestrzeń – umożliwić wyciszenie się w bezpiecznym miejscu,

• Zastosować prostą i jasną komunikację – krótkie zdania, neutralny ton głosu.

• Zastosować krótkie, konkretne komunikaty – np. „Widzę, że jesteś zdenerwowany, spróbujmy się uspokoić.”

• Omówić sytuację po jej zakończeniu – gdy emocje opadną, porozmawiać z uczniem o tym, co się stało, jak można było inaczej zareagować.

• Zastosować konsekwencje zgodnie z ustalonymi zasadami – ale w sposób adekwatny i proporcjonalny do sytuacji.

• Nie wzmacniać i nie nagradzać trudnego zachowania – nie spełniać żądań wynikających z trudnego zachowania, ale wskazywać akceptowalne sposoby ich wyrażania.

• 
  

5. Jakie konsekwencje wyciągać?

Konsekwencje powinny być dostosowane do wieku i możliwości ucznia:

• Naturalne konsekwencje – np. jeśli uczeń zniszczył pracę kolegi, pomaga w jej odbudowaniu,

• Konsekwencje edukacyjne – rozmowa na temat wpływu zachowania na innych,

• Konsekwencje czasowe – np. „Chwilę odpoczniesz, zanim wrócisz do zadania”,

• Wzmacnianie pozytywnych zachowań – nagradzanie prób samoregulacji.

6. Jak zapobiegać trudnym zachowaniom w przyszłości?

• Analizować i nie dopuszczać do sytuacji trudnych – prowadzić obserwacje, wyciągać wnioski, uczyć przekierowywania uwagi ucznia na inne rzeczy, wdrażać trening zastępowania agresji.

• Jasne zasady i struktura – przypomnij uczniom reguły i konsekwencje ich przestrzegania.
• Dostosowanie zadań – upewnij się, że poziom trudności jest adekwatny do możliwości ucznia.

• Przewidywanie i zapowiadanie zmian – informuj o zmianach w planie lekcji, aby uczeń miał czas na adaptację.

• Stosować strategię wzmocnienia pozytywnego – doceniać wysiłek ucznia, wdrożyć system motywacyjny i wzmocnienia pozytywne.

• Odwrócić komunikaty- o trudnych rzeczach można mówić konstruktywnie bez wykluczania i stygmatyzowania.

• Alternatywne sposoby komunikacji – umożliw uczniowi wyrażanie potrzeb w sposób akceptowalny (np. gesty, karty z symbolami).

• Wdrażać techniki relaksacyjne – np. ćwiczenia oddechowe, mindfulness, piłeczki gniotki,

• Pracować nad kompetencjami społecznymi – treningi umiejętności społecznych, ale także przy każdej nadążającej się sytuacji, inicjować takie sytuacje i modelować właściwe zachowania,

• Dbać o dobrą relację z uczniem – budowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa.

• Zapewnienie przerw sensorycznych lub ruchowych – daj uczniowi możliwość krótkiego odpoczynku, np. ruchowego lub sensorycznego.

O zachowaniach trudnych i materiały do pracy z uczniem ze spektrum autyzmu przeczytasz tutaj

Trudne zachowania uczniów, w tym tych ze SPE, wymagają świadomego podejścia, empatii i odpowiednich strategii. Kluczem jest profilaktyka – minimalizowanie bodźców wywołujących trudne zachowania oraz wzmacnianie pozytywnych strategii radzenia sobie. Gdy trudne zachowanie już wystąpi, warto reagować spokojnie, konsekwentnie i z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb ucznia. Dzięki temu możliwe jest budowanie bezpiecznej i sprzyjającej nauce atmosfery w klasie.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej i nauczyć się radzić z zachowania trudnymi dzieci zamów szkolenie Rady Pedagogicznej.

Zamów szkolenie Rady Pedagogicznej, a przygotujemy Ciebie do efektywnej pracy z uczniami ze SPE i współpracy z nauczycielami.

Jak można wykorzystać sztuczną inteligencję w edukacji i terapii w inny sposób?

Obejrzyj nasze szkolenie z materiałami TUTAJ

Zamów szkolenie z wykorzystania sztucznej inteligencji

Jeżeli prowadzisz zajęcia w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, skorzystaj z kompleksowego wsparcia w postaci: 

• programu zajęć, 
• przykładowych wpisów do dziennika,
• przykładowych ćwiczeń,
• oceny efektywności,
• gotowych zadań.

Szczegóły TUTAJ	Szczegóły TUTAJ	Szczegóły TUTAJ

Jeżeli prowadzisz zajęcia rewalidacyjne skorzystaj z kompleksowego wsparcia w postaci: 

• programu zajęć, 
• przykładowych wpisów do dziennika,
• przykładowych ćwiczeń,
• oceny efektywności,
• gotowych zadań.

Szczegóły TUTAJ	Szczegóły TUTAJ	Szczegóły TUTAJ

W ofercie mamy również teczki pedagoga specjalnego, zawierające niezbędną dokumentację do edycji oraz wskazówki, materiały i porady.

Szczegóły TUTAJ	Szczegóły TUTAJ	Szczegóły TUTAJ

Szczegóły TUTAJ	Szczegóły TUTAJ

Dla nauczycieli współorganizujących kształcenie niezbędna dokumentację wraz z materiałami do pracy zawiera TECZKA NAUCZYCIELA WSPÓŁORGANIZUJĄCE.

Szczegóły TUTAJ	Szczegóły TUTAJ

Od wielu lat jesteśmy ekspertkami do spraw awansu zawodowego, swoją praktyczną wiedzę wykorzystałyśmy w publikacjach będących kompleksowym wsparciem dla nauczycieli na ścieżce awansu zawodowego.  Zawierają one niezbędne informacje wraz z dokumentacją do edycji.

Szczegóły TUTAJ	Szczegóły TUTAJ